Door het oog van de media | Kim Phuc
Deze iconisch geworden foto werd op 9 juni 1972, daags na de geregistreerde gebeurtenis, gepubliceerd in de Amerikaanse pers, onder meer in The New York Times (p. 1 en 9). Eind dat jaar bracht LIFE magazine de aan fotograaf Nick Út toegeschreven foto onder bij de meest gedenkwaardige van 1972. In 1973 kreeg hij de Pulitzer Prize for Spot Breaking News Photography en in datzelfde jaar bekroond door World Press Photo als beeld van het jaar 1972.
Op 17 mei 2025 - drieënvijftig jaar later - meldden vrijwel alle media dat de foto van de negenjarige Kim Phúc, het zogenaamde napalmmeisje niet door Nick Út zou zijn gemaakt.
World Press Photohad Nick Út als auteur geschrapt. Aanleiding hiervoor was The Stringer (‘De freelance journalist’), een documentaire van Bao Nguyen (2025). De prent was op 25 januari 2025 in première gegaan op het Sundance Film Festival. Er wordt in beweerd dat niet Nick Út, maar de Vietnamese freelance fotojournalist Nguyá»…n Thành Nghệ het roemruchte beeld heeft gemaakt. De Associated-Press-verantwoordelijke in Saigon schreef de foto liever toe aan Nick Út die voor AP werkte, dan aan een onbekende freelancer.
World Press Photo (WPP) schrapte Úts naam ‘omdat het beschikbare visuele bewijs en het type toestel dat vermoedelijk werd gebruikt, erop wijzen dat de fotografen Nguyá»…n Thành Nghệ en Huỳnh Công Phúc beter gepositioneerd waren om deze foto te maken. (…) Het blijft omstreden geschiedenis en het is mogelijk dat de auteur van de foto nooit volledig gekend zal zijn. De schorsing van de toeschrijving van het auteurschap blijft staan, tenzij het tegendeel wordt bewezen’ (Authorship attribution suspended for ‘The Terror of War’ | World Press Photo).
Het gaat, aldus WPP, om hun ‘verantwoordelijkheid als 70 jaar oude organisatie, met een erfenis van het stellen van normen in de fotojournalistiek. In een tijdperk dat wordt bepaald door foute informatie, polarisatie, mediamanipulatie en het uithollen van het vertrouwen van het publiek, is het niet alleen relevant om opnieuw te onderzoeken hoe we auteurschap, bewijzen en ethische aansprakelijkheid benaderen, het is ook essentieel’. ‘Dat is’, vervolgen ze, ‘mogelijk dit geen perfecte oplossing, maar ze houdt rekening met de complexiteit van het onderwerp, blijft open voor nieuwe ontwikkelingen, en het belangrijkst van al, nodigt uit tot kritische dialoog.’ WPP hoopt dat hun benadering betekenisvolle dialogen in de hand mag werken over waarheid, auteurschap en integriteit bij het vertellen van visuele verhalen’ (https://www.worldpressphoto.org/news/2025/authorship-attribution-suspended-for-the-terror-of-war).
Op 22 mei ll. schreven meer dan vierhonderd fotografen een open brief aan de directie van World Press Photo (https://jimcolton.medium.com/an-open-letter-to-world-press-photo-may-22-2025-ad59763b8759). Voormalige voorzitters en juryleden van de WPP-wedstrijd drukken hun spijt uit over het schrappen van Nick Út. Want dat gebeurde omwille van twijfel en veronderstellingen. Niemand, vervolgen ze, heeft bewezen dat niet hij maar iemand anders de foto heeft gemaakt. Ze ‘beweren niet definitief te weten wie die foto heeft gemaakt. Maar we weten wel dat het beschuldigen van iemand zonder onweerlegbaar bewijs, en het nemen van een beslissing om de toeschrijving te verwijderen, ongerechtvaardigd, onredelijk en gewoon verkeerd is. Het is heel simpel. Als er twijfel is, laat het dan staan totdat het tegendeel is bewezen’. Als het auteurschap van Nick Út niet hersteld wordt, dan willen ze dat hun namen worden verwijderd van WPP-websites, archieven en dergelijke meer.
Associated Press heropende en actualiseerde haar reeds in januari 2025 afgerond onderzoek (de boodschap van The Stringer circuleerde dus al voor de première). Getuigen werden ondervraagd, filmnegatieven en de bekende beelden van de bewuste dag onderzocht. Het fotoagentschap stelde een bijzonder leerrijk rapport op met veel beeldmateriaal dat zelden het daglicht ziet (Investigating claims around ‘The Terror of War’ photograph, May 6, 2025, 96 blz. https://www.ap.org/wp-content/uploads/2025/05/TerrorOfWarReportUpdate_May2025.pdf).
Na een technische analyse van de foto, die de helft van het document beslaat, volgt een visuele analyse die ook interactief kan worden bekeken (klik op interactief op blz. 4 of 30 van het rapport). Sterk aanbevolen!
Met dit rapport wil Associated Press aantonen dat Nick Út de foto heeft gemaakt of kàn gemaakt hebben (één van de argumenten in The Stringer is dat Út te ver af stond om dat te kunnen). Omwille van die doelstelling respecteert Associated Press bij haar bewijsvoering de chronologie van de foto’s niet.
Ook al zitten er talrijke hiaten in het beeldmateriaal, AP besluit dat Nick Út de foto kan hebben gemaakt. Er is geen enkel bewijs dat het beeld door een andere fotograaf werd geschoten, al wil AP merkwaardig genoeg niet uitsluiten dat op het ogenblik dat Nick Út de foto maakte er een andere fotograaf naast hem stond die een gelijkaardig beeld maakte (iets wat World Press Photo op mijn vraag uitsloot - e-mail van 21.5.2025).
Na het bekijken van de documentaire The Stringer, zei Nick Út ervan te walgen. Zijn advocaat Hornstein noemt ‘het geen journalistiek, maar fantasierijke verzinsels die volledig vernietigd worden door het AP-rapport’. Hornstein houdt vol dat Nick Út de foto heeft gemaakt en hij bereid een smaadzaak tegen de The Stringer voor.
Vreemd is in elk geval dat noch de freelance fotograaf, Nguyá»…n Thành Nghệ, noch de persoon die destijds bij AP in Saigon getuige was van de foute toeschrijving aan Nick Út in de voorbije drieënvijftig jaar niets van zich hebben laten horen, de prijs en de rechten niet hebben opgeëist.
De organisator van de Pulitzer-prijzen verklaarde aan CNN dat ‘de Pulitzer-prijzen afhankelijk zijn van het indienen van nieuwsorganisaties om het auteurschap van hun inzendingen te bepalen’ en dat ‘Uit het uitgebreide onderzoek van AP bleek dat er onvoldoende bewijs was om Nick Út te schrappen’ (Holland).
Mensen in nood
Hieronder de volledige foto die destijds mijn aandacht trok en tal van vragen opwierp.
Waarom werd de fotograaf rechts in beeld, de man die zijn camera herlaadt, verwijderd? Verondersteld mag worden dat de fotograaf en/of zijn werkgever, Associated Press, dat beslisten. Van AP kreeg ik hierop geen antwoord. Vermoedelijk werd de man verwijderd omdat hij door zijn handeling de aandacht kon vestigen op wat ook een media-gebeuren was. Persmuskieten bleven foto’s schieten van slachtoffers in nood.
Volgens World Press Photo werd Hoàng Văn Danh weggeknipt door de maker van de foto, iets ‘dat mag volgens de regels van de WPP-foto van het jaar’ (e-mail van 21.5.2025). Vraag is op WPP bij de toekenning van de prijs de volledige foto gezien had. Onduidelijk blijft ook wanneer en door wie de volledige foto voor het eerst gepubliceerd werd. Kim Phúc en Nick Út poseerden dikwijls met of voor zowel de volledige als de bijgeknipte foto (https://www.gettyimages.be/search/2/image?phrase=phan+thi+kim+Phúc).
Ook op de World Press Photo Exhibition, een tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam (tot 21 september 2025) wordt alleen de bijgesneden foto vertoond, al ontbreekt die merkwaardig genoeg in de catalogus.
Toen ik in 2011 over dit alles schreef, kon ik filmbeelden raadplegen die toen ook werden gemaakt. Nu blijkt op https://www.famouspictures.org/vietnam-napalm-girl/ dat de video onderworpen is aan leeftijdsbeperking en alleen nog te zien is op YouTube. Maar daar (www.youtube.com/watch?v=EV2dEqrN4io) heet het dat de video niet langer beschikbaar is.
Gelukkig plaatste ITN (Independent Television News) ondertussen de door haar mensen gemaakte beelden op facebook https://www.facebook.com/reel/347323860866694 (iets groter beeld via ITN Archive, zoeken op Kim Phúc).
Betoog
In onderstaande reconstructie volg ik, anders dan Associated Press, de volgorde van de beelden in de tijd, om duidelijk te maken dat voor de media het inkaderen van nood primeerde op het lenigen ervan. Mijn verhaal vul ik hier en daar aan met bevindingen van eigen onderzoek. Er valt veel meer te zeggen over al deze beelden, maar daar gaat het me nu niet om. Als ethicus zet ik in de verf dat de aanwezige reporters, fotografen, televisiemensen en soldaten de zwaargewonde slachtoffers pas te hulp schoten toen elk filmrolletje opgebruikt was (Paul, 428) of vonden dat ze genoeg beeldmateriaal hadden.
Alles speelde zich af in en rond Tràng Bàng, een dorp op enkele tientallen kilometer ten noordwesten van Saigon, de hoofdstad van Zuid-Vietnam. Noord-Vietnamese troepen hadden delen van het dorp veroverd en controleerden Route 1, de verbindingsweg tussen Saigon en Tayninh aan de Cambodjaanse grens. Gevreesd werd dat de vijand langs Route 1 zou oprukken naar Saigon. Zuid-Vietnamese soldaten werden ingezet om dat te verhinderen. Toen ze daar niet onmiddellijk in slaagden, vroegen ze op dag drie om luchtsteun. Een uur of wat later arriveerden twee Zuid-Vietnamese vliegtuigen (Butterfield, van den Berghe).
Ondertussen waren de media ter plaatse gearriveerd. Reporters, vijftien fotografen en cameramensen van NBC News en ITN (e-mail van World Press Photo aan de auteur 21.5.2025)
Voor er van oorlogsgeweld sprake was, maakte Nick Út minstens achttien beelden van de omgeving (nummer 6, AP-presentatie).
De volgende kleurfoto maakte Nick Út voordat de Zuid-Vietnamese vliegtuigen arriveerden. Op de achtergrond zien we de Cao Dai tempel. Mediamensen staan voorbij een dubbele prikkeldraadversperring (spiraalvormige rollen prikkeldraad). Voor de prikkeldraadversperring staan vijf andere mannen voorin beeld. In de verte zijn nog zes gehelmde mannen te zien.
Hierop volgen filmbeelden van een vliegtuig dat komt aangevlogen over een klein kerkhof en in de buurt van het dorp bombardeert (nr. 5, AP-presentatie). Op de voorgrond zijn de twee prikkeldraadversperringen te zien.
Chronologisch komt hierna de zwart-wit foto met op de achtergrond, links in het kader, de Cao Dai tempel. Naast de tempel de rookwolk van het bombardement. Op Route 1 kijken toegestroomde reporters, fotografen en televisiemensen toe. Deze Amerikaanse oorlog - zoals de Vietnamese oorlog in Vietnam heet – was de eerste televisie-oorlog, foto’s konden niet meer geposeerd of gemanipuleerd worden, merkt Susan Sontag in dit verband op. Op de voorgrond rechts staan en zitten vijf of zes militairen op en rond een stapel zandzakken die aan een mitrailleursnest doet denken.
Nu volgt de napalmexplosie nabij de tempel op Route 1. Op één fotograaf na, bevinden alle mediamensen zich terug achter de prikkeldraadversperring. Nick Út heeft deze foto vanop een nabijgelegen brug gemaakt (elfde foto in de AP-presentatie). In het ITN-filmpje is de zien dat die ene fotograaf een paar stappen in de richting van de vlammenzee zet.
[NOOT: In zowel On Photography (p. 18) als in Regarding the pain of Others (p. 51) nam Sontag verkeerdelijk aan dat ook in Tràng Bàng de Amerikanen de dorpelingen met napalm bestookt hebben.]
Volgens de bevelhebber van Zuid-Vietnamese militairen in Tràng Bàng was er geen excuus voor de napalm aanval. Een verkenningsvliegtuigje had de vijandelijke posities aangeduid met twee fosforraketten die wit oplaaiden, en de Zuid-Vietnamese troepen hadden de eigen positie aangegeven door het afschieten van een paarse rookgranaat. Friendly fire, merkt Butterfield in The New York Times op, is niet uitzonderlijk in Vietnam, maar dergelijke fouten halen zelden het Amerikaanse en Zuid-Vietnamese nieuws.
De dorpelingen sloegen op de vlucht voor de napalm- en fosforbommen. Ook Kim Phúc die met verscheidene familieleden een toevlucht had gezocht in de tempel. Kim had haar brandende kleren uitgetrokken (napalm is benzine gemengd met een kleverig goedje).
Op filmbeelden (nr. 13, AP-presentatie) vluchten soldaten en burgers onder zwarte rookwolken over een onverhard pad door een kerkhof. Als één van de eersten in de rij een naakt meisje, verderop een vrouw met een kind in de armen (achteraf werd deze vrouw geïdentificeerd als de grootmoeder van Kim).
Hierop volgen vier zwart-wit foto’s (nr. 14-17, AP-presentatie) gemaakt door David Burnett (fotojournalist voor The New York Times): vluchtende mensen, grafstenen, de tempel en enkele gebouwen in Tràng Bàng. Op twee foto’s is een stukje van Route 1 te zien, de weg die de vluchtende mensen willen bereiken.
Hierna volgen filmbeelden (nr. 18, AP-presentatie) van verscheidene gehelmde personen, onder wie twee gewapende militairen. De naakte en daardoor goed herkenbare Kim Phúc en verscheidene familieleden lopen tussen, voor en achter de soldaten. Uiterst links in beeld draagt een gehelmde man een in het wit geklede jongen. Niemand anders helpt. Kim Phúc loopt op een gegeven moment weg van het groepje, mogelijk in de richting van de laatst vermelde man of personen buiten beeld.
Dan komen twee stilstaande beelden uit de ITN en NBC-documentaires en nog een foto gemaakt door Burnett (nr. 19-21, AP-presentatie).
Volgt een indrukwekkende, groot afgebeelde zwart-wit foto van vier kinderen die de hoofdweg hebben bereikt (nr. 23, AP-presentatie), Kim Phúc voorop. Achter hen een gehelmde man die een klein jongetje een duwtje in de rug lijkt te geven. Rechts in beeld een jongetje dat de hoofdweg nog niet heeft bereikt en verscheidene gehelmde mannen. In de verte is de tempel te zien.
Filmbeelden van Kim Phúc en vier familieleden die op fotografen toelopen, achter hen minstens één militair en reporters. Tussen deze laatsten loopt een in het wit gekleed jongetje (nr. 26, AP-presentatie). De voorafgaande foto (nr. 25) is waarschijnlijk een stilstaand beeld uit deze filmopname.
Volgt een zwart-wit foto vergelijkbaar met de beroemde foto, jongetje voorop, Kim iets erachter en nog twee jongetjes (nr. 29, AP-presentatie). De mediamensen weken uit voor de kinderen, lieten ze passeren zonder ze te helpen om alles prangend in beeld te brengen.
Hierop volgt de iconische foto (nr. 1, AP-presentatie) en de twee negatieven die Associated Press heeft teruggevonden: de volledige foto en het volgende beeld op het filmrolletje. Bij het maken van die tweede foto stond de fotograaf blijkbaar dichter bij de kinderen (of hij gebruikte een telelens). Op beide foto’s zien we uiterst rechts in beeld fotograaf Hoang Van Danh die zijn toestel herlaadt. De andere negatieven zijn zoek geraakt. Ook de twee bewaard gebleven negatieven vertonen sporen van gebruik en verwaarlozing, met uiterst rechts iets dat op brandsporen lijkt.
Vergelijk je deze beelden met de iconische foto dan blijkt dat de kinderen door elkaar liepen. Het meisje in lange broek en speld in het haar, is naar de andere kant van de weg gelopen en heeft een jongentje bij de hand.
Hierna komt een filmopname van Kim Phúc en twee andere kinderen die richting twee mannen lopen. Die verroeren van geen vin, komen de kinderen niet tegemoet en een van hen filmt of fotografeert rustig verder. Links in beeld is nog iemand aan het filmen. Ook hij en de maker van deze foto gaan niet in op de hulpvraag van Kim en haar broertje.
Deontologie
Nr. 9 en 10 in de AP-presentatie zijn onderling moeilijk chronologisch te ordenen. Op de ene foto zien we Kim Phúcs grootmoeder met haar stervend of dood kleinkind in de armen die op Nick Út toestapt. Op het andere beeld beweegt Nick Út zich richting het vreselijk gehavend meisje.
Kim Phúc werd voor- of nadien al even geholpen. Twee mannen staan bij de kinderen. Een gebrilde fotograaf (toestel op de borst en een ander tussen zijn knieën) opent een veldfles om haar te laten drinken (nr. 30, AP-presentatie). Rechts in beeld verlaten NBC-reporters het toneel.
Op beeld nummer 31 – voor, na of tegelijkertijd met nummer 30 geschoten – staat Kim Phúc op het punt drinken te krijgen, huilt haar broer, staart het kleinste kind naar de fotograaf, lijkt het meisje in lange broek de wanhoop nabij en zit, verscholen achter de jongen in wit hemd, nog steeds een TV-cameraman op één knie te filmen.
Hierop volgen bewegende beelden: Kim Phúc drinkt, de drie andere kinderen lopen weg in de richting van andere potentiële helpers, maar keren onverrichterzake terug (nr. 32 AP-presentatie). Ook beelden nr. 33 en 34 illustreren dit.
Op de eerstvolgende zwart-wit foto zien we het oudste meisje (lange broek, speldje in het haar) wanhopig huilend op de voorgrond, en rechts in beeld een gehelmde man die zo te zien alleen moeite doet om de jongen in het witte hemd goed in beeld te brengen.
Hierop volgen nog ontstellende beelden van mensen in nood en enkele mensen die te hulp komen.
First things first
De aanwezige mediamensen vonden het in beeld brengen van nood dringender dan eraan te verhelpen. Dat is ook wat hun opdrachtgevers, een nieuws- tot sensatiebelust publiek verwachten; een verwachting die omwille van broodwinning en door concurrentie versteend lijkt in de media-deontologie. Ook in de huidige discussie heeft men alleen oog voor het auteurschap, blijft men ziende blind voor mediagenieke oprekken van leed.
