De oogkleppen van Auschwitz | en van de media
Valt er iets te leren uit de Holocaust? Het woord betekent 'totaal brandoffer' gebracht aan god, een slachtofferterm. De historische daderterm is Endlösung: eindoplossing van het Joodse probleem. De 'oplossing' – genocide – was eigen aan nazi-Duitsland, het 'probleem' helaas niet. Joden werden voor, tijdens en direct na het nazitijdperk in veel landen door velen als een probleem gezien.
Toen de nazi's 'hun' Joden met alle mogelijke en onmogelijke middelen tot emigratie wilden dwingen, besloten een tachtigtal beschaafde naties in juni 1938 hun grenzen potdicht te houden (conferentie van Evian). In november dat jaar volgde in Duitsland een eerste pogrom, de Reichskristallnacht. Naar schatting dertigduizend Joden werden in concentratiekampen opgesloten om de druk op het buitenland te vergroten. Toen ook dat niks uithaalde werden zo goed als alle gevangen gezette Joden vrijgelaten (en later naar getto's overgebracht, wachtplaatsen richting uitroeiingskampen).
Herinneringseducatie
Pas sinds ongeveer twintig jaar (vooral vanaf 1995 de vijftigste verjaardag van de bevrijding) geloven en verkondigen velen dat de herinnering aan deze genocide, een absoluut dieptepunt in de westerse beschaving (Duitsland stond toen op tal van vlakken werkelijk aan de top van haar moderniteit) – dat de herinnering aan dit Kwaad van ons en vooral van jongeren betere mensen kan, ja moet maken. Holocaustmusea rijzen her en der uit de grond, zelfs in landen en continenten waaruit niet één Jood werd gedeporteerd.
Kun je, zoals begin dit jaar ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van de bevrijding van Auschwitz (dat toen al grotendeels door de nazi's was ontruimd) nogmaals werd benadrukt, iets leren uit 'Auschwitz'?
De uitroeiing van – in chronologische volgorde – gehandicapten, Poolse intelligentsia, communistische commissarissen, Joden, Roma en Sinti, is zo onmenselijk, zo onvoorstelbaar, dat inleving in de daderrol a priori uitgesloten is. Vrijwel iedereen leeft zich onmiddellijk en exclusief (uit-sluitend) in de slachtoffers in. Einde lering, want niet de slachtoffers maar de daders hebben alle ellende veroorzaakt.
Gebruik geen schrikbeelden die inzicht verhinderen in het helaas onmiskenbare feit dat u en ik, gegeven bepaalde omstandigheden, tot dingen in staat zijn waarvan we hier en nu absoluut gruwelen. Tal van experimenten tonen aan dat mensen in niet bepaald ongewone situaties bereid zijn medemensen ernstig pijn te doen en schade te berokkenen (Stanley Milgram, Philip Zimbardo). Overigens zijn wij als overmatig consumerende westerlingen sowieso mededader aan de ellende in derde en vierde wereld.
Wat leerde men uit de Endlösung? Zionistische Joden beschouwden tijdens en na de oorlog de Hurban (ramp) die het Europese Jodendom overkwam als hét bewijs van hun zionistisch gelijk: Joden moeten een thuisland hebben. En wat de Joodse Natie zeventig jaar na het einde van de Jodenuitroeiing heeft geleerd en hoe dat tot uiting komt in haar concentratiekamppolitiek in Gaza, is niet bepaald hoopgevend.
Verdringing
'Auschwitz' en 'Holocaust' leiden ook de aandacht af van misdaden die wij westerlingen tijdens en na WO-II hebben gepleegd. Te beginnen met het wegkijken van de discriminatie, het leed van en de moord op de Joden.
Ook verdrongen is het feit dat de politieke tegenstanders van de nazi's (communisten, socialisten…) als eersten de concentratiekampen bevolkten. Door hun uitschakeling konden discriminatie en uitsluiting volop doorgaan. De Duitsers, ook de zeer velen die niet geïndoctrineerd waren, keken weg en profiteerden van vrijgekomen functies en postjes. Bitter weinigen protesteerden, ook niet toen Joden en anderen richting Poolse getto's, werk- en concentratiekampen verdwenen. Bij de uiteindelijke uitroeiing (vanaf de tweede helft van 1941) werd gebruik gemaakt van kennis en technieken opgedaan bij het vergassen van gehandicapten, een programma waaraan artsen massaal en enthousiast hadden meegewerkt.
Ook verdwenen in de schaduw van de 'Holocaust' is dat de Britten vanaf 1942 tot het einde van de oorlog Duitse steden plat bombardeerden met de uitgesproken bedoeling zoveel mogelijk Duitse burgers te treffen en te demoraliseren. De tapijtbombardementen legden zo'n 80 grote steden plat terwijl niet één toevoerlijn richting getto of uitroeiingskamp werd geviseerd.
Ook de deal die de geallieerden in februari 1945 met de Sovjets sloten (Jaltaconferentie, Krim) is uit zicht verdwenen. Al wie voor de oorlog Rus was moest teruggestuurd worden naar de Sovjet-Unie, of hij/zij dat nu wilde of niet, desnoods met geweld. Met inbegrip van de Russische soldaten die met de Wehrmacht tegen het communisme hadden gestreden en zo goed als zeker in de Goelag zouden belanden. 2,3 tot 3 miljoen Russen werden teruggestuurd.
Ook verdwenen uit de collectieve herinnering zijn de zowat 13 miljoen Volksduitsers die na de oorlog brutaal uit hun vestigingsgebieden werden verdreven, onder meer uit Tsjecho-Slowakije, Silezië en Oost-Pruisen waar ze eeuwenlang vredig geleefd hadden.
Verlichte tijden
Wil je uit al deze gruwel lessen trekken dan moet je veel verder en breder in de tijd terug. Beginnen bij de Verlichting, want die heeft behalve de mensenrechten ook de onstuitbare maakbaarheids- en vooruitgangsideologie op de agenda geplaatst. Bevrijd van de godsidee, droomde en droomt de mens ervan zelf schepper te worden. Wereld én mensverbetering. Lichamelijk of geestelijk afwijkende mensen mochten zich niet voortplanten, moesten geïsoleerd worden en van zodra mogelijk gesteriliseerd.
En hoe blind blijven voor het feit dat Fort Europa ook nu zijn grenzen sluit voor wanhopige asielzoekers en bootvluchtelingen, de ogen sluit voor de onnoemelijke ellende in landen waar geen olie te boren valt, en wij consumenten wegkijken van de almaar breder gapende kloof tussen hen en ons? Dan nog volhouden dat de bij vergelijking geringe terreur waar westerlingen aan blootstaan alleen aan indoctrinatie te wijten zou zijn, is een zoveelste vorm van wegkijken en ontkenning.
Maak jongeren maatschappijkritischer, toon en bestudeer ongelijkheid, mensonwaardigheid en onrechtvaardigheid hier en nu en hoe die in stand gehouden worden. Indoctrineer jongeren niet tot producent en consument, maar onderwijs ze met het oog op een (iets) betere wereld, dit keer voor iedereen.
