Tijdgebonden wetenschap

Is wetenschap democratie, en zo ja, is dat geen gevaar omdat nieuwe ideeën in hun beginfase dan onderdrukt worden? Er wordt soms opgeschept over "peer review" als een democratisch wetenschappelijk controlemechanisme voor publicaties. Tja... iedereen kent wel voorbeelden waar papers met ECHT nieuwe ideeën schaamteloos werden geweigerd. 
Erger nog, ik heb zelf al ervaren dat men aan autocensuur doet: "Nee, die [...] publiceren we niet want dat gaan de reviewers niet accepteren". Ik zit zelf in tal van review boards, en telkens opnieuw ervaar is conservatieve reflexen zoals "deze paper niet want zijn model is niet volgens state of the art", en dergelijke. 
(vraag van 48-jarige man op www.ikhebeenvraag.be 

Eigenlijk is dit geen vraag maar een antwoord, een vaststelling. Ik kan die alleen maar bijtreden, al denk ik dat u al te zeer veralgemeent. Beoordeling door erkende wetenschappers van het moment houdt vanzelfsprekend iets momentaans, iets tijdgebonden in. Om volkomen nieuwe ideeën, die mogelijk nog niet helemaal op hun (juiste) waarde te schatten zijn, te waarderen én te publiceren, moet je een open geest hebben zoals eigenlijk voor wetenschappers hoort. Maar wetenschappers zijn mensen, met banden en verbindingen, verwachtingen en verplichtingen; ze zitten met andere woorden sociaal ingebed in een sociale context. Dat brengt niet zelden behoorlijk wat ruis (bias) met zich mee bij de beoordeling, bijvoorbeeld ook al omdat men rekening houdt (moet houden?) met de reputatie van het tijdschrift, de verwachtingen van lezers, financiering en dies meer. Allemaal subjectieve, (ver)storende factoren. Maar anderzijds kun je natuurlijk niet alles publiceren in een wetenschappelijk tijdschrift, heb je toch een bepaalde filter nodig. Dat daardoor af en toe te vernieuwende, te exuberant (lijkende) ideeën sneuvelen - geen mens die daaraan twijfelt. Uit eigen ervaring weet ik helaas dat bepaald wetenschappelijk onderzoek geen kans krijgt (niet gesubsidieerd wordt) omdat medewetenschappers er het belang niet van inzien, niet zelden omdat ze zich in die bepaalde materie, of in die alternatieve kijk niet verdiept hebben. Maar er bestaat natuurlijk geen wondermiddel om het kaf van het koren te scheiden en we kunnen alleen maar blijven hopen dat 'juiste' ideeën uiteindelijk komen bovendrijven al is het voor de makers/bedenkers/onderzoekers natuurlijk meer dan sneu dat zoiets veel meer moeite en tijd vergt dan idealiter zou kunnen. Volledigheidshalve wil ik hier ook nog aan toevoegen (ik zit in geen enkele review board) dat de meeste reviewers hun best doen om hun taak naar behoren te verrichten. Maar daar knelt, zoals u al begrepen heeft, dikwijls het schoentje: naar behoren, dus naar wat op dat bepaald moment als wetenschap geldt. Ook wetenschap is tijdsgebonden en dat is, vind ik, een zowel geruststellend als verontrustend  inzicht. 

(juni 2008)