Niets nieuws onder de zon. | Nazi’s, voorlopers en nalopers
Ons beeld van gebeurtenissen uit het verleden, zowel onze persoonlijke herinneringen als collectieve herinneringen, ja zelfs geschiedkundige, is sterk vereenvoudigd. Het is gecomprimeerd, stereotiep en clichématig. Hetzelfde geldt overigens tot op zeer grote hoogte voor de beelden die we hebben en de voorstellingen die we ons maken van heden en toekomst. Mensen hanteren zoveel mogelijk kant en klare, liefst onveranderlijke voorstellingen van zichzelf, anderen en de (buitenpersoonlijke) werkelijkheid.
De klassieke stereotypering van het verleden is een moralisering: kwaad versus goed. Kwaad en goed als twee aan elkaar tegengestelde, onverenigbare polen. Die opdeling is zelden in ons nadeel. Wij en de 'onzen' staan doorgaans aan de goede kant. Wij zijn de goeden, niet in staat tot (radicaal) kwaad.
Deze houding vertaalt zich in onze verhalen over gebeurtenissen. Veel verhalen over het verleden (en over heden en toekomst) zijn sterk vereenvoudigde, moreel polariserende geschiedenissen. Bij grootschalig kwaad komt dit tot uiting in een slachtoffer-dader tegenstelling, met opnieuw de implicatie dat wij beter zijn en de anderen onmenselijk handelen, ja 'onmensen' zijn.
Het nationaalsocialisme en de nazi's worden doorgaans voorgesteld als onvergelijkbaar en uniek, radicaal kwaad, de ultieme moderne gruwel. Zonder voorgeschiedenis, voortgekomen uit niets, uit de lucht komen vallen. Zeg maar een breuk in de geschiedenis, zonder voor- of nadien.
Maar het nationaalsocialisme was geen gebeurtenis tussen haakjes, geen nachtmerrie zonder verband met wat voor- en nadien gebeurde en gebeurt. Geen breuk in de geschiedenis van de mensheid maar een ontsporing. Een ontsporing van wat al vele decennia in de maak was en zeer geleidelijk evolueerde van kwaad tot erger, zeker onder dictatoriale omstandigheden. Een en ander werd in de hand gewerkt door het breken en soms ontbreken van binnenlands en buitenlands verzet. De wereld keek nadrukkelijk weg, schoot joden en andere vervolgde volkeren (de zogenaamde 'zigeuners', eigenlijk Roma en Sinti) niet ter hulp.
Deze escalatie van kwaad tot erger werd in de les geïllustreerd aan de hand van de evolutie van de eugenetica, die onder de nazidictatuur radicaliseerde tot massamoord en na WO-II werd voortgezet in beschaafde naties zonder dat er lering werd getrokken uit de ontsporing, afgedaan als een breuk in de geschiedenis.
