Leider Leopold | Mark Twain - King Leopold's Soliloquy

Geen standbeelden voor Hitler, dat spreekt voor zich, maar wel voor koning Leopold II die volgens sommigen meer slachtoffers op zijn kerfstok heeft dan de Führer. De ene slachtoffers wereldwijd herdacht, de andere verbannen uit het geheugen. Een andere tijd en regime, zeker, maar ook huidskleur en ras spelen mee. De meeste Belgen tilden zwaarder aan de seksuele losbandigheid van hun vorst dan aan de gruweldaden die in zijn naam in de verre Kongo werden begaan; en de internationale protestcampagne sloeg pas aan toen in 1895 een overijverig ambtenaar in Kongo ook eens een blanke doodde.

Leopold was bezeten van vrouwen en kolonies, wou en zou ze hebben, ook al moest België er niets van weten. Ontdekkingsreiziger Henry Stanley werd ingeschakeld om beslag te leggen op Kongolese bodem. Een humanitaire onderneming, luidde het, slavernij afschaffen, het ware geloof brengen! Op de conferentie van Berlijn (1884-85), bedoeld om het zwarte continent open te stellen voor beschaving en vrijhandel, profiteerde Leopold maximaal van de rivaliteit tussen grote mogendheden. De buit was binnen, groter dan West-Europa.

Dat Leopold aanvankelijk uit eigen zak moest bijpassen, ontstemde zijn vrouw: "Mais Léopold, tu vas nous ruiner avec ton Congo!". Zwaaiend met een testament dat Kongo aan België toebedeelde, troggelde hij de staat een lening af. Maar de zaak werd pas echt winstgevend door de toenemende vraag naar rubber. Inboorlingen werden nog ongenadiger uitgebuit en onderdrukt. Vrouwen en kinderen werden gegijzeld tot de vereiste hoeveelheid rubber binnen was. Wie weerbarstig was werd gegeseld, verminkt, gefolterd. Handen, voeten, neuzen, oren en geslachtsdelen werden afgehakt. Verkrachtingen en slachtpartijen, tientallen vrouwen gekruisigd - "het grootste kerkhof ter wereld", meldde de Britse consul in een rapport.

Amerikaanse, Britse en Zweedse missionarissen alarmeerden de wereld. Veel leek én was ongelooflijk, tot foto's gemaakt met de eerste draagbare Kodaks alle twijfel en ongeloof wegnamen.

Rond de eeuwwisseling ontdekte E.D. Morel, een bediende bij de Engelse maatschappij die de goederen tussen België en Kongo verscheepte, dat de hele handel op slavernij gebaseerd was. Morel gooide zich in de strijd, kwam op voor mensenrechten voor Kongolezen, bracht vele schandalen aan het licht, werd de felste tegenstander van onze koning.

Die betaalde zich blauw aan steekpenningen, kocht binnen- en buitenlandse kranten om, riep het Vaticaan te hulp, maar de storm van kritiek luwde niet. Dan maar een internationale onderzoekscommissie aanstellen, bedoeld als schijnvertoning. Maar de commissie deed haar werk, nam honderden getuigenissen over de verschrikkingen af.

Om meer druk te zetten op Britse, Belgische en Amerikaanse regeringen richtte Morel de Congo Reform Association op. Hij mobiliseerde geld en mensen, onder meer de toen zeventigjarige Mark Twain, geestelijke vader van Tom Sawyer en Huckleberry Finn en, minder bekend, auteur van felle pamfletten tegen imperialisme, oorlog, slavernij. Twain doopte zijn pen in vitriool en schreef de alleenspraak van Leopold II.

Vooral de pers moet het ontgelden. "Had ik ze maar bij de keel!", tiert de bloeddorstige koning, "twintig jaar al spendeer ik miljoenen om ze koest te houden en nog lekt van alles uit. Miljoenen uitgeven aan religie en kunst, maar wat krijg ik in ruil? Noppes, zelfs geen compliment! Alleen maar laster, laster, en nog eens laster. En zelfs als die waar is, wat dan nog? Waarheid wordt laster als ze tegen een koning is gericht".

L'état c'est moi - het is zijn Kongo, hij doet ermee wat hij wil. Inboorlingen zijn lijfeigenen, wie niet gehoorzaamt krijgt de zweep, of erger. Zaken zijn zaken. En bovendien, hij had toch zendelingen gezonden, het Woord des Heren laten verkondigen, miljoenen zielen gered?

Fulminerend bladert hij in rapporten: "En maar rondreizen, littekens en wonden tonen, armstompjes omhoog steken". De schaamteloosheid, het gebrek aan fatsoen! zelfs die castraties maakten ze openbaar! Begrijpen ze dan niet dat "normale straffen geen uitwerking hebben op zo'n wild en onwetend volk?". En dan dat voorstel om met de miljoenen Kongolese schedels en skeletten een gedenkteken op te richten, een kopie van de grote piramide van Cheops, met hem, Zijne Majesteit, op de top, in de ene hand zijn kapersvlag, in de andere een slagersmes; de veertig toegangswegen, elk 35 km lang, afgeboord met hagen onthoofde skeletten!

Leopold koos uiteindelijk eieren voor zijn geld en verlapte de Kongo voor ettelijke miljoenen aan België. Kort voor de overdracht in 1908 werd met de archieven van Kongo Vrijstaat een reusachtig vreugdevuur aangericht. De koning overleed het jaar daarop, zonder ooit de voet gezet te hebben in zijn totalitaire staat.

Mark Twain - King Leopold's Soliloquy. A defense of his Congo rule, Boston, 1905 (Koning Leopold's alleenspraak, Amsterdam, 1961).

Gepubliceerd in De Standaard der Letteren van 4 december 2003, in de reeks Zolderboeken