Verdeeld verleden | Vlaamsnationalisme

Het in 1984 opgerichte Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaamsnationalisme heeft tot taak het opsporen, verzamelen en toegankelijk maken van bronnen die verband houden met het Vlaamsnationalisme, de Vlaamse beweging en nationale bewegingen in Europa, alsook het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek op deze terreinen. Het ondertussen uit zijn voegen gegroeide ADVN wil bij een breder publiek bekend raken. Een tentoonstelling met vijfendertig foto's uit eigen collectie moet mensen over de drempel helpen. Geen inhoudelijke of thematische aanpak, ADVN-medewerker en tentoonstellingsmaker Koen Van Keer selecteerde de beelden in de eerste plaats op esthetische kwaliteit.

Heterogeen, noemen de inrichters het resultaat. Er wordt géén verhaal verteld, al zitten de foto's, doordat ze deel uitmaken van de ADVN-collectie, 'veelal in de sfeer van het Vlaamsennationalisme'. De eerste beelden alvast niet, twee prachtige foto's van Antwerpen in 1894. Die met het standbeeld van David Teniers lijkt wel geschilderd; op winkels en cafés rondom alleen Franse opschriften. En een ongewoon portret van de Meir, breed en rustig, koetsje in het midden, stootkar aan de kant, geen Boerentoren, Franse opschriften. Daarnaast hangt een foto met breed glimlachende indianen, enkele negers en muzelmannen - 'vreemde mensen' die op de wereldtentoonstelling van 1894 in Antwerpen aan het volk werden vertoond.

Dan volgen foto's van de Boerenoorlog (Zuid-Afrika) en de wereldoorlogen. Desolaat- en troosteloosheid, soldaten in loopgraven, bevrijders van puin, krijgsgevangen Vlamingen die in een Duits opleidingskamp worden omgeschoold tot Duitsvriendelijke Vlaamse elite. Ook beelden van het oostfront; een Vlaamse oostfronter zit zijn geweer te kuisen, rechts van hem ligt een doekje met een afbeelding van de Vlaamse Leeuw. Daarnaast hangt een foto van een militair kerkhof, ergens in Rusland, graven zo ver je kijken kunt. Van Keer wou geen verhaal vertellen.

Foto's van Vlaams activisme mochten niet ontbreken, 'actiebeelden' van Vlaams-nationalistische manifestaties en vooraanstaande flaminganten. Flor Grammens, getooid met hoed en sjaal, bij een van zijn 'taalacties', het aan diggelen slaan van een tweetalige plaat op de gevel van een politiebureau. 'Bureau central', op zijn Brussels vertaald als 'Midden bureel', moet het ontgelden. Verderop beelden van: een activistisch Sinterklaasfeestje; de massa op de grote markt van Diksmuide in 1930, het jaar dat de eerste IJzertoren werd voltooid; arbeiders die in 1946 prikkeldraad spannen rond het puin van de opgeblazen toren.

Het laatste beeld, 'Prikkeldraadversperring in landelijk landschap', toont de scheiding tussen Oost- en West-Duitsland, verdeeld verleden. Een nostalgische foto uit 1964, gemaakt door Vlaamsnationalist en -publicist Arthur de Bruyne, de man die 'door zijn werk in belangrijke mate bijgedragen heeft tot de naoorlogse verspreiding van de Vlaams-nationalistische idee in continuïteit met de fascistische periode van de beweging', aldus de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Geen verhaal?

Volgens de inrichters moeten de foto's impressionistisch bekeken worden. Dat zou een 'verrassende ervaring' opleveren. Mogelijk, maar toch alleen voor wie al een en ander afweet van het Vlaamsnationalisme. De foto van de 'Grote wielerprijs Volk en Staat' (Gent, 1940-45) bijvoorbeeld, krijgt maar betekenis als je weet dat 'Volk en Staat' het partijblad was van het collaborerend Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) dat die koers als propagandamiddel gebruikte. Bezoekers moeten 'elk beeld voor zich laten spreken'. Veel keus heb je niet, de foto's worden ternauwernood geduid: een zinnetje, een datum, de naam van de maker, afmetingen.

Door de locatie vraag je je onwillekeurig af wat het uitgebeelde, van Boerenoorlog tot pater Damiaan, met Vlaamsnationalisme te maken heeft. Wie was pater Callewaert, wat zijn Landdagen, waarom werd Kopzy in 1942 door de Duitsers met de grond gelijkgemaakt en waar ligt dat dorpje? Niets wordt uitgelegd, ook niet in de persmap. De meeste antwoorden moeten in het archief- en documentatiecentrum te vinden zijn. Waarschijnlijk zullen enkele nieuwsgierige en sterk gemotiveerde bezoekers op die onbedoelde manier toch nader kennis maken met het ADVN, maar een breed publiek?

Bij verscheidene foto's staat dat ze uit een album komen. Welk album? Als historicus mocht ik het zevendelig fotoalbum van een oostfrontstrijder inkijken. Honderden foto's van Vlaamse kameraden, Duitse bevelhebbers, wapentuig, graven, een uitstapje naar Praag. Dat alles nauwlettend voorzien van namen, geboorte- en sterfdata. Een levenswerk, opgedeeld in hoofdstukjes: 'Officieren', 'Erealbum der gesneuvelden', 'Geïllustreerde historiek van Vlaams Legioen Storm-Brigade en Divisie Langemarck'. Rond de titels werd een kader getekend, een enkele keer met bovenin putti. Achterin een van de albums vind ik een paar losse, professionele foto's. Onder meer van een Duits soldaat met een lach die aan Fernandel doet denken, de armen vol worsten, tot onder zijn kin. Achterop de foto zit een briefje met in machineschrift de Duitse boodschap 'Levensmiddelennood in Duitsland. En dat zou de blokkade zijn waaronder Duitsland zogenaamd te lijden heeft?' De hongerlijdende Vlaamse oostfronter hield alles zorgvuldig bij, ook propagandaworst.

 

Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaamsnationalisme

Lange Leemstraat 26, Antwerpen

Gepubliceerd in De Financieel-Economische Tijd, februari 2002